Anavatan Partisi, 20 Mayıs 1983 yılında 8. Cumhurbaşkanı ve eski Başbakan Turgut Özal tarafından kuruldu.

Kurucuları arasında Mehmet Keçeciler, Mesut Yılmaz, Cavit Kavak, Adnan Kahveci, Cemil Çiçek, Mustafa Taşar, Kaya Erdem, Güneş Taner, Abdullah Tenekeci, Kazım Oksay, Recep Ercüment Konukman, Veysel Atasoy, Halil Şıvgın, Vehbi Dinçerler, Sudi Türel, Necat Eldem, Ali Tanrıyar gibi isimler yer aldı.

Özal'ın genel başkanlığındaki ANAP, kurulduğu yıl 6 Kasım'da yapılan seçimlerde yüzde 45. 14 oy alarak tek başına iktidara geldi ve 400 üyeli Meclise 212 milletvekili ile girdi.

Aradan geçen 4 yılın ardından, 29 Kasım 1987'de yapılan genel seçimlerde oy oranı yüzde 36. 31'e düşen ANAP, yine tek başına iktidara geldi. Partinin, bu kez, 450 sandalyeli Mecliste 292 milletvekili vardı.

Genel Başkan ve Başbakan Turgut Özal'ın 1989'da cumhurbaşkanlığına seçilmesiyle yerine Yıldırım Akbulut seçildi ve Akbulut Başbakan oldu.

Partinin 1991 yılında yapılan kongresinde Yıldırım'ın karşısına genel başkanlığa aday olan Rize Milletvekili Mesut Yılmaz seçildi ve Başbakanlık koltuğuna oturdu. Mesut Yılmaz, 5 ay sonra erken seçim kararı aldı ve ANAP 1983'ten beri ilk kez ikinci parti konumuna düştü. ANAP bu seçimlerde yüzde 24. 01 oy aldı ve iktidardan uzaklaştı.

ANAP, 24 Aralık 1995 seçiminden sonra yüzde 19,65 oy oranıyla üçüncü parti konumuna geldi ve 2. parti olan DYP ile koalisyon (ANAYOL) hükümetini kurdu.

Ancak Mesut Yılmaz'ın Başbakanlığındaki kabine, Anayasa Mahkemesi'nde açılan davada "güven oylamasında yeterli sayının sağlanmadığı" kararı verilince 28 Haziran 1996'da düştü.

Ardından kurulan "REFAHYOL Hükümeti"nin de düşmesiyle Mesut Yılmaz'ın başkanlığında kurulan 55. hükümette DSP ve DTP de yer aldı. Ancak bu hükümet de 1 yıl 7 ay kadar sürdü ve Yılmaz'ın istifasıyla Ocak 1999'da sonlandı.

18 Nisan 1999'da yapılan seçimlerde 4. parti olan ANAP, 29 Mayıs 1999'da Bülent Ecevit'in kurduğu 57. Hükümette koalisyonun "küçük ortağı" olarak yer aldı.

3 Kasım 2002'de yapılan Genel seçimlerde ise ANAP barajı geçemeyerek Meclis dışında kaldı. Bunun üzerine Mesut Yılmaz genel başkanlıktan ve aktif politikadan ayrılma kararı aldı.

Yılmaz'ın ayrılmasının ardından gerçekleştirilen olağanüstü kongrede Ali Talip Özdemir 12 Ocak 2003'de genel başkanlığa seçildi. Bu görevi yaklaşık bir sürdüren Özdemir, yapılan olağan kongrede yeniden aday olmadı. Genel Başkanlığa 14 Aralık 2003'de Nesrin Nas seçildi.

25 Kasım 2004'de Nesrin Nas'ın genel başkanlığı bırakmasının ardından, Şubat 2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığından istifa eden Isparta Milletvekili Erkan Mumcu tek aday olarak girdiği 2 Nisan 2005'deki kongrede genel başkan seçildi.